Henryk Stażewski - pionier dwudziestowiecznej awangardy, piewca czystych, geometrycznych form. Rozszerzał język abstrakcji o nowe problemy: przestrzeń, kolor, ruch. Co sprawia, że jego działa nadal rozpalają wyobraźnię artystów_ek i odbiorców_czyń sztuki i zachęcają do odważnych artystycznych poszukiwań?

Stażewski współorganizował Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej, która była zaczynem do powstania Muzeum Sztuki w Łodzi. W 1965 był współinicjatorem powstania Galerii Foksal w Warszawie. Jego działalność artystyczna, głównie malarstwo, ale też projekty architektoniczne i wzornicze, stanowią widoczny wkład w rozwój polskiej sztuki współczesnej. Bardzo istotna dla artysty była idea współpracy międzynarodowej. Jego działania na polu inicjatywy kulturalnej były absolutnie kluczowe dla przebiegu historii sztuki polskiej.

Reliefy

Od początku lat 20. Stażewski tworzył pod wpływem konstruktywizmu. Powiązania artysty z kierunkami awangardowymi zapowiadały już pierwsze rysunki jego autorstwa, charakteryzujące się kubistycznymi formami. Interesowała go dyscyplina formalna, ograniczona do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Inspiracji szukał w innych nurtach kształtujących wyobraźnię modernistycznych artystów, takich jak neoplastycyzm niderlandzki - najwcześniejszy kierunek postępujący w malarstwie, którego twórcą był Piet Mondrain, abstrakcja geometryczna czy teoria unizmu Władysława Strzemińskiego.

Wczesne lata 30. to moment, w którym artysta odchodzi od dotychczasowych inspiracji, aby rozwijać w swojej twórczości nurt figuratywny, obfitujący w pejzaże, portrety i martwe natury. Na tym jednak nie poprzestaje i w drugiej połowie lat 50. powraca do tworzenia obrazów abstrakcyjnych, a także wprowadza do swojego języka artystycznego nowe rozwiązanie – relief. Początkowo dominowały reliefy o luźnej strukturze, zbudowane z elementów nawiązujących do form organicznych o szorstkich powierzchniach. Fascynowała go biel, jako neutralna forma. W tym okresie tworzył także reliefy miedziane, o wielowymiarowej strukturze i świetlistych refleksach na powierzchni wypolerowanego metalu. Od 1967 Stażewski tworzył reliefy kolorowe, z często charakterystycznym efektem luminescencji – wszystkie cechowała wyjątkowa precyzja i doskonałość warsztatowa.

9 promieni światła na niebie

Stażewski, choć przez większość swojego życia wierny abstrakcji geometrycznej, gotów był na ciągłe eksperymenty formalne i poszukiwania nowych rozwiązań. 9 maja 1970 roku przez 85 minut na niebie nad Wrocławiem można było oglądać wielobarwną kompozycję świetlną. To “9 promieni światła na niebie (Kompozycja pionowa nieograniczona)”. Praca monumentalna, a jednocześnie ulotna, była konstruktywistycznym manifestem. Według Stażewskiego “dzieło sztuki nie powinno wtapiać się w otoczenie, ani niczego dekorować, ani niczego ułatwiać. Powinno je artystycznie zdominować".

Stażewski w onarte

Artysta do końca swojego życia kontynuował artystyczne poszukiwania. W latach 80. w jego pracach dominowała barwa. Choć punktem wyjścia pozostał język geometrii, prace z tego okresu cechowało harmonijne podejście do kompozycji, nierzadko dające duchowe ukojenie. Reprezentantem późnego okresu twórczości Stażewskiego jest praca „Bez tytułu” z 1981 roku.

Tekst: Ola Rajska, Mada Zielińska
Redakcja: Agata Kiedrowicz
Korekta: Mona Olkiewicz

Zdjęcia:
okładka Henryk Stażewski w pracowni przy Al. Solidarności 64 w Warszawie, fotografia z plakatu do wystawy w Centro Atlántico de Arte Modeno, Las Palmas de Gran Canaria, 1990, fot. nieznany / zdjęcie ze strony culture.pl

główna grafika "Kompozycja nr 5", zdjęcie pochodzi z cyfrowych materiałów Muzeum Sztuki Nowoczesnej

zdjęcie 1 "Kompozycja abstrakcyjna VII", 1958 r, zdjęcie ze strony artinfo.pl

zdjęcie 2 Rekonstrukcja „9 promieni światła na niebie”, fot. Jan Smaga / materiały Muzeum Sztuki Nowoczesnej

zdjęcie 3 "Bez tytułu” 1981, materiały on*arte

cytat ze strony culture.pl